Budynek znajduje się przy ul. Kościuszki 9 w Barczewie. Jest to jedyna zachowana synagoga w powiecie olsztyńskim. Powstawała ok. 10 lat w połowie XIX w. z inicjatywy barczewskiej gminy żydowskiej.
Narodziny barczewskiej gminy żydowskiej
Pierwsi Żydzi przybyli do Wartenburga (dzisiejszego Barczewa) w 1825 roku. Najpierw przynależeli do gminy żydowskiej w Olsztynie, a w 1847 roku stworzyli lokalną. Wykupili teren pod budowę domu modlitewnego (najpierw drewnianego), w późniejszych latach zaczęła powstawać dzisiejsza kamienna synagoga, która znajduje się w Barczewie. Oddano ją do użytku w 1896 roku.
W języku jidysz "kahał", czyli właśnie gmina żydowska oznacza skupisko ludności, które jest wewnętrznie zorganizowane i ma władzę, ale także zarząd gminy. Była to forma organizacji społeczności żydowskiej. Warto przypomnieć, że w 1847 roku weszła w życie ustawa umożlwiająca zakładanie gmin żydowskich na terenie powiatów. W 1850 roku barczewska gmina żydowska liczyła 32 reprezentantów.
Synagogę wzniesiono w stylu klasycystycznym. Jej atutem jest ozdobna fasada z dużymi oknami i pilastrami, a wewnątrz - babiniec z drewnianą balustradą.
Dlaczego synagoga przetrwała czasy wojny?
W 1938 roku owa gmina przestała istnieć i sprzedała synagogę w ręce prywatne (do tego, "aryjskiego pochodzenia" – nazistowskiego określenia wyglądu, który kontrastował z "typowymi cechami wyglądu Żydów"). Z budynku zabrano także Torę. Prawdopodobnie dzięki temu budowla przetrwała noc kryształową (pogrom Żydów, w nocy z 9 na 10 listopada 1938). Wtedy z budynku usunięto Gwiazdę Dawida. Od tamtego czasu synagoga nie pełniła już funkcji religijnych.
Z kolei w okresie II wojny światowej (w latach 1940-1945) mieściło się tam hitlerowskie więzienie. Budynek przetrwał wydarzenia wojenne i działania w ramach holocaustu. W 1945 roku synagogę zdewastowała i okradła Armia Czerwona. Kilka lat po wojnie w budynku byłej synagogi mieszkali pracownicy więzienia. Następnie opuszczono go, a regionalna pamiątka historii Żydów niszczała.
Od modlitwy do sztuki
Pod koniec lat 70. XX wieku przeprowadzono tam remont, a budynek stał się filią Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Zachowano pozostałości jego charakteru sakralnego. Następnie zarządzało nim stowarzyszenie społeczno-kulturalne „Pojezierze”, w ramach którego w byłej synagodze mieściło się Centrum Tkactwa Warmii i Mazur.
Jednostka działała w latach 1982-1995, a powstała z inicjatywy Barbary i Andrzeja Hulanickich. Barbara Hulanicka tworzyła tkaniny artystyczne, inspirowane lokalnym folklorem. Jedną z nich w 1983 roku w Rzymie podarowała papieżowi, Janowi Pawłowi II, a jej wystawy organizowano na całym świecie. Mieszkała od 1954 roku na Mazurach, a od 1980 aż do śmierci (w 2012 roku) - była mieszkanką Barczewa. Z kolei Andrzej Hulanicki był prezesem stowarzyszenia społeczno-kulturalnego „Pojezierze”. Wspierał pracę żony jako rzemieślnik i organizator warsztatu.
Budynek byłej synagogi ponownie wyremontowano w 2000 roku. Działała tam galeria sztuki „Synagoga”.
Powiat olsztyński bierze sprawy w swoje ręce
Od 2021 roku jej właścicielem stał się powiat olsztyński. Budynek ponownie wyremontowano – wzmocniono fundamenty i dach. Odnowiono także wnętrze budowli, a koszty renowacji sięgnęły 2,3 mln zł. Następnie renowacji zaczęto poddawać zewnętrzną stolarkę budynku, wykonywać prace konserwatorskie mykwy (rytualnej łaźni), a także przebudowywać budynek pomocniczy i zagospodarowywać teren wokół byłej synagogi.
Obecnie przy ul. Kościuszki 9 znajduje się Powiatowe Atelier Kultury SYNAGOGA w Barczewie, gdzie odbywają się różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, np. wernisaże, koncerty czy imprezy i spotkania.
Jak mówił starosta olsztyński, Andrzej Abako, drugie życie synagogi to sukces powiatu olsztyńskiego i jego mieszkańców. Z kolei burmistrz Barczewa, Grzegorz Matłoka zauważył, że wyremontowany zabytkowy obiekt podnosi prestiż miasta.
Powiatowe atelier kultury jest otwarte od poniedziałku do piątku w godzinach:
Poniedziałek i środa – 17:00-19:00
Wtorek, czwartek i piątek – 10:00-12:00
Komentarze (0)
Dodaj swój komentarz