Od XIV wieku w Polsce, a następnie w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, który nasz kraj współtworzył z Litwą, panowała demokracja szlachecka. Zgodnie z założeniami to szlachta miała decydować o sprawach państwa. Po uchwaleniu przywileju "Nihil Novi" w 1505 roku król oddał de facto władzę w kraju Sejmowi - sam nie mógł decydować o "niczym nowym" pod względem prawnym.
Zwoływany raz na dwa lata Sejm walny kierował się zasadą jednomyślności. W praktyce oznaczało to, że wszyscy posłowie - wysłannicy poszczególnych ziem Korony i Litwy - muszą poprzeć daną ustawę. Wystarczył jeden krnąbrny wysłaniec, którego sprzeciw mógłby sparaliżować Sejm.
Zasada liberum veto (łac. wolne nie pozwalam) wywodziła się pośrednio ze statutów nieszawskich z 1454 roku, wspomnianej ustawy "Nihil Novi" oraz orędzia króla Zygmunta Starego, które wygłosił w Krakowie w 1514 roku. Zrywanie Sejmu odbywało się już za panowania Wazów. W ciągu 81 lat szlachta rozeszła się bez podjęcia żadnych uchwał 16 razy. Nagminną praktyką stało się to za panowania Jana III Sobieskiego. Za Augusta II Mocnego zerwano 9 sejmów. Za jego następcy - Augusta III - wszystkie.
Sytuacja ta była bardzo na rękę sąsiadującym z Rzeczpospolitą Obojga Narodów krajom. Przekupując zaledwie jednego posła mogli osłabić jeden z największych krajów w środkowej Europie. W 1772 roku doszło do zagarnięcia części ziem RON przez Rosję, Prusy i Austrię. Coraz większy wpływ na krajową politykę miała cesarzowa rosyjska, Katarzyna II.
W 1787 roku wybuchła wojna rosyjsko-turecka. W zamian za wystawienie przez Rzeczpospolitą korpusu posiłkowego, opłacanego przez Rosję, Katarzyna II zgodziła się na wzmocnienie władzy królewskiej, przywileje handlowe i zdobycze terytorialne. Rok później - w 1788 - wschodnie cesarstwo zostało zaatakowane przez Szwecję. Osłabienie Rosji postanowili wykorzystać reformatorzy, pragnący uniezależnienia Rzeczpospolitej od tego kraju.
W poniedziałek, 6 października 1788 roku obrady rozpoczął Sejm Wielki. Następnego dnia postanowiono o zawiązaniu konfederacji (dawniej był to związek szlachty lub wojska, zawierany w celu obrony własnych interesów). Sejmu skonfederowanego nie można było rozwiązać. W trakcie czteroletnich obrad różne stronnictwa łączyły się i dzieliły. Wynikiem tej wielomiesięcznej pracy była konstytucja, uchwalona 3 maja 1791 roku.
Według Konstytucji 3 Maja Rzeczpospolita Obojga Narodów miała stać się monarchią dziedziczną, w której władzę po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego objąć miał elektor Saksonii, Fryderyk August Wettyn. Ustawa zasadnicza ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo do głosu szlachcie nieposiadającej ziemi, zrównywała prawa mieszczan i szlachty, stawiała chłopów pod ochroną państwa, likwidowała także liberum veto. Oparta w dużej części na podpisanej kilka lat wcześniej Konstytucji Stanów Zjednoczonych ustawa z 3 maja wprowadzała także trójpodział władzy.
Monarchistyczna Konstytucja 3 Maja nie była na rękę Rosjanom. Część wpływowej magnaterii także nie zamierzała się poddać prawom przez nią ustanowionym. Z tego powodu 27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu, pod patronatem Katarzyny II, a formalnie w nocy z 18 na 19 maja w Targowicy (obecnie w centralnej Ukrainie) zawiązana została konfederacja targowicka. Do Rzeczpospolitej wkroczyły rosyjskie wojska. Krótka wojna zakończyła się przystąpieniem króla Poniatowskiego do konfederacji targowickiej i likwidacją konstytucji, a następnie II i III rozbiorem.
Świętowania rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja zabronili wszyscy trzej zaborcy. Za jakikolwiek przejaw patriotyzmu w tym dniu władze surowo karały Polaków. Pierwsze faktyczne obchody na terenie Polski odbyły się w latach 1916-1918 po ewakuacji władz rosyjskich.
Dzień 3 maja uznany został za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z kwietnia 1919 roku. Po II Wojnie Światowej obchodzono je do 1946, gdy w wielu miastach doszło do krwawych demonstracji studenckich. W okresie PRL, ustawą z 1951 roku zniesiono święto, a manifestacje tego dnia były często tłumione przez milicję.
Dużym wydarzeniem było to z 3 maja 1982 roku, gdy w kilkunastu miastach Polski odbyły się demonstracje uliczne. W Warszawie przerodziły się one w gwałtowne zamieszki i starcia z milicją.
Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono w kwietniu 1990 roku. Od tamtego czasu Polacy co roku świętują rocznicę uchwalenia pierwszej w Europie konstytucji.
Komentarze (14)
Dodaj swój komentarz