Rok obchodów 550. rocznicy przyłączenia Warmii do Polski

Intencją prezydenta Olsztyna, który złożył wniosek o ustanowienie przyszłego roku – rokiem obchodów 550. rocznicy przyłączenia Warmii do Polski – jest ugruntowanie w świadomości mieszkańców Olsztyna i Warmii historii tej części naszego kraju, dorobku dziedzictwa kulturowego i duchowego oraz jej zasług dla rozwoju Królestwa Polskiego.

Powstała w 1243 roku diecezja warmińska była jedną z czterech diecezji erygowanych na terenach zamieszkałych przez plemiona pruskie. Na jej obszarze wydzielono trzecią część terytorium, które stanowiło uposażenie biskupa i kapituły katedralnej i które zaczęto nazywać dominium warmińskim lub Warmią. Terytorium to zamieszkiwane było przez plemiona Warmów, Natangów i Galindów. Pozostała część diecezji przez 223 lata (do II pokoju toruńskiego) zarządzana była gospodarczo i militarnie przez państwo krzyżackie.

Na mocy traktatu pokojowego, zawartego w Toruniu w niedzielę 19 października 1466 między Polską a zakonem krzyżackim (tzw. II pokój toruński), kończącego wojnę trzynastoletnią, trwającą w latach 1454–1466, Królestwo Polskie odzyskało Pomorze Gdańskie z Gdańskiem, Ziemię Chełmińską i Ziemię Michałowską oraz uzyskało Warmię i Powiśle z Żuławami, a w ich obrębie miasta pruskie, m.in. Malbork i Elbląg. Wszystkie te ziemie nazwano Prusami Królewskimi. Pozostałe ziemie Zakonu tj. wschodnia część Prus (ze stolicą w Królewcu) pozostała przy Krzyżakach jako lenno polskie. Pokój toruński II ustalił na 306 lat północno-zachodnie granice Polski. Oryginał dokumentu przechowywany jest na zamku w Lidzbarku Warmińskim.

Prusy Królewskie uzyskały w 1466 roku szeroki samorząd terytorialny, a także własny sejmik generalny. Warmia zachowała pewną autonomię, a biskupi warmińscy z kapitułą katedralną byli tu wyłącznymi gospodarzami świeckimi. Warmia w tym okresie miała lepsze warunki rozwoju gospodarczego i większą swobodę w zarządzaniu gospodarką niż w okresie krzyżackim. Znalazło to odzwierciedlenie w rozwoju kultury, sztuki i oświaty – wielu spośród biskupów warmińskich było wybitnymi postaciami życia religijnego, społecznego, kulturalnego i politycznego (np. Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Ignacy Krasicki). Biskupi warmińscy zasiadali w Senacie Rzeczypospolitej, a od 1508 r. byli także prezesami ziem pruskich i z tej racji zwoływali sejmiki generalne Prus Królewskich.