Z Warszawy do Panteonu
Maria Skłodowska urodziła się w 1867 roku w Warszawie (wtedy znajdowała się w granicach Królestwa Polskiego, silnie zintegrowanym z Cesarstwem Rosyjskim). Jej rodzina wywodziła się z drobnej szlachty. Skłodowska oraz 4 jej rodzeństwa byli wychowani w duchu patriotyzmu. Wszystkie dzieci Skłodowskich mogły się pochwalić wykształceniem, a ich rodzice ubiegali o ich edukację od najmłodszych lat.
Studiowanie na Uniwersytecie Warszawskim nie było wtedy możliwe dla kobiet. Maria Skłodowska brała więc udział w zajęciach Uniwersytetu Latającego – tajnej szkoły działającej w latach 1885–1905, kształcącej kobiety, a następnie mężczyzn, kiedy nie było to możliwe na tradycyjnych uniwersytetach. Tam poznała wybitnych profesorów. Dorabiała jako korepetytorka, a także ubiegała się o posadę guwernantki. Jej marzeniem było studiowanie w Paryżu.
Skłodowska przebywając na wsi, gdzie pracowała jako guwernantka, założyła szkółkę – uczyła dzieci czytać i pisać. Taka działalność groziła więzieniem lub wysłaniem na Sybir. Od 1889 roku przygotowywała się we własnym zakresie na studia oraz podjęła naukę w laboratorium Pracowni Fizycznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, gdzie poznała bliżej zagadnienia chemiczne.
Dzięki zawarciu małżeństwa jej siostry, Bronisławy Skłodowskiej z lekarzem, Kazimierzem Dłuskim, poznanym w Paryżu, Maria Skłodowska została zaproszona do Francji, aby kontynuować edukację. Musiała nauczyć się dobrze języka oraz fizyki i chemii. Studiowała na kierunku matematyczno-przyrodniczym. Była jedną z niewielu kobiet. W 1893 roku uzyskała tytuł licencjata z najlepszym wynikiem na roku z fizyki. Otrzymała także stypendium, co umożliwiło jej dalszą edukację w Paryżu. Rok później ukończyła licencjat z chemii (tym razem uzyskując 2. wynik na roku).
Skłodowska poznała swojego przyszłego męża, Pierre'a Curie dzięki znajomości z prof. Józefem Wieruszem-Kowalskim. Para zawarła cywilny związek małżeński w lipcu 1896 roku.
W 1903 roku Skłodowska-Curie obroniła tytuł doktora i otrzymała Nagrodę Nobla z dziedziny fizyki za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości wraz ze swoim mężem i francuskim fizykiem, Henrim Becquerelem. Była pierwszą kobietą nagrodzoną w tym obszarze.
Trzy lata później – potrącony przez wóz konny – zmarł Pierre Curie, który prowadził wtedy katedrę fizyki na Sorbonie. Skłodowska-Curie przejęła po nim obowiązki, zostając pierwszą wykładowczynią na tej uczelni w historii.
W 1911 roku otrzymała kolejną Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii – za odkrycie nowych pierwiastków, polonu i radu – tym razem samodzielnie. Została pierwszą osobą, która została nagrodzona dwukrotnie, a także pierwszą laureatką w tym zakresie. Do dziś Skłodowska-Curie pozostaje jedyną kobietą w historii nagrodzoną Noblem dwa razy w różnych obszarach.
Maria Skłodowska-Curie zmarła na białaczkę (efekt rakotwórczego promieniowania podczas badań) w 1934 roku. Została pochowana we francuskiej miejscowości Sceaux na cmentarzu (obok męża). W 1995 roku spoczęła natomiast w Panteonie w Paryżu (mauzoleum wybitnych Francuzów) za zasługi naukowe jako pierwsza kobieta w historii.
Polskość i tożsamość Marii Skłodowskiej-Curie
W swojej autobiografii podkreślała: "Moja rodzina jest polską, a nazwisko moje rodowe jest Skłodowska. Rodzice moi pochodzą z drobnej szlachty polskiej". W 1984 roku po ukończonych studiach poszukiwała pracy m.in. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Planowała wrócić do Polski, ale niestety kraj nie sprzyjał wtedy kobietom nauki.
Dzieci Marii Skłodowskiej-Curie biegle mówiły w języku polskim. Naukowczyni nazwała także odkryty pierwiastek polonem na cześć jej ojczyzny. Później żałowała natomiast, że nazwy tej nie otrzymał kolejny z pierwiastków – rad – któremu medialnie poświęcono więcej uwagi.
W 1914 roku została zapytana przez francuską prasę o odezwę do Polaków Mikołaja Mikołajewicza Romanowa, głównodowodzącego armii rosyjskiej, w której apelował o wspólną walkę z Niemcami. Obiecywano połączenie "pod berłem Cesarza Rosyjskiego" ziem z trzech zaborów, by "odrodziła się Polska". Uczona uznała to za pierwszy krok w kierunku zjednoczenia Polski. Podkreślała natomiast również: "Polacy którzy byli zawsze przyjaciółmi Francji i służyli jej pomocą, zwracają się do tego wielkiego kraju republikańskiego i demokratycznego z nadzieją ich wsparcia u potęg alianckich, aby odważyły się zapewnić Polsce wolność i niepodległość". Marzyła o tym, aby jej ojczyzna odzyskała niepodległość. Wspierała także działalność Legionów Polskich.
Maria Skłodowska-Curie wśród mężczyzn dominujących we francuskim środowisku naukowym
Działała również w obszarze rozwoju polskiej nauki – z jej inicjatywy powstał Instytut Radowy w Warszawie (obecnie jest to Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie). Podtrzymywała także współpracę polskich i francuskich towarzystw naukowych.
Po ślubie podpisywała się jako m.in. Marie Curie, Marie Sklodowska Curie, Madame Curie, Madame Pierre Curie, Marie Curie-Sklodowska oraz Marie Sklodowska-Curie. Szyk Maria Curie-Skłodowska było przyjęte we Francji, natomiast Skłodowska-Curie – zgadza się z najczęściej stosowanym szykiem w Polsce, w którym pierwsze jest nazwisko rodowe. Pod koniec XIX wieku we Francji podwójne nazwiska były używane zazwyczaj wśród arystokracji oraz wyższych warstw społecznych. Szyk ustalano tradycyjnie albo heraldycznie – ze względu na prestiż.
Skłodowska-Curie zdecydowała się na używanie nazwiska rodowego ze względu na podkreślanie swojej tożsamości w zdominowanym przez mężczyzn środowisku naukowym, a także fakt, że miała osiągnięcia naukowe już przed ślubem. Do tego, była partnerką życiową i naukową swojego męża, na równi z nim – nie pomocnicą. Zgodnie z funkcjonującym wtedy prawem francuskim, oficjalnie przyjęła natomiast nazwisko męża, a rodowego używała zwyczajowo. Było to odważne zachowanie w tamtym czasie, nawet we Francji.
Obecnie o naukowczyni mówimy Maria Skłodowska-Curie, ponieważ jest to najczęstsza stosowana forma w Polsce, zawierająca podwójne nazwisko – pierwsze jest nazwisko rodowe, a kolejne - przyjęte po ślubie.
Do tego, na świecie polska badaczka jest często nazywana Marią Curie, co pomija jej polskość, która była dla niej istotna. Nierzadko jest również określana jako francuska badaczka, a była przecież Polką, która ze względu na brak perspektyw w ojczyźnie zamieszkała we Francji i poślubiła Francuza. Dużą wrzawę medialną wywołał fragment filmu "Beatlejuice, beatlejuice" z 2024 roku, gdzie Astrid Deetz – postać grana przez Jennę Ortegę – określiła Marię Skłodowską-Curie jako "francuską fizyczkę", nazywając ją Marie Curie.
Zamieszanie wokół ulicy imienia noblistki
W Olsztynie znajduje się ulica imienia słynnej badaczki. W 2021 roku poruszyliśmy temat znajdujących się tam tablic – niektóre z nich głosiły "ul Marii Curie-Skłodowskiej", a inne – "ul. Marii Skłodowskiej-Curie". Wszystko w obrębie kilkunastu metrów. Oburzyło to niektórych Czytelników portalu. Redakcja zgłosiła sytuację do Zarządu Dróg, Zieleni i Transportu w Olsztynie.
- Chodzi o to, że ta ulica w Olsztynie ma niepoprawną nazwę i to wstyd. To istotny błąd, bo była Polką po mężu Francuzie, a nie Francuzką po mężu Polaku – napisała do redakcji jedna z Czytelniczek.
***
Więcej: Przekręcili nazwisko wielkiej uczonej. Która forma jest poprawna?
***
Nasi Czytelnicy regularnie dbają o to, aby polskie nazwisko było pierwsze w kolejności, natomiast obie formy są poprawne. W m.in. Mapach Google adresy przy tej ulicy nadal widnieją jako "ul. Marii Curie-Skłodowskiej", lecz w większości miejsc w sieci stosowany jest szyk "Skłodowska-Curie". Spierają się o to także językoznawcy. Niektórzy, np. prof. Jan Miodek i prof. Andrzej Markowski uważają, że forma Maria Curie-Skłodowska jest poprawna, ponieważ krótsza część z nazwisk powinna być pierwsza. Do tego, francuski zwyczaj wskazuje na dodawanie nazwiska panieńskiego jako drugie. Prof. Beata Milewska z Uniwersytetu Gdańskiego ocenia zagadnienie w ten sposób:
- Maria Curie-Skłodowska jest formą gorszą. Ktoś może pomyśleć, że jej nazwiskiem rodowym jest Curie, a Skłodowska to nazwisko po mężu Polaku
- stwierdziła.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS) tłumaczy z kolei swoją nazwę zamiennym stosowaniem nazwisk przez noblistkę.
Komentarze (2)
Dodaj swój komentarz