[OPINIE] Łukasz Michnik o Monopoly edycja Olsztyn

Zanim o tym, krótko o ważnej historii planszówki Monopoly. Grę na początku XX wieku stworzyła amerykańska myślicielka i feministka Elizabeth Magie Phillips, by w formie przystępnego mikro eksperymentu przedstawić szerszemu gronu odbiorców konsekwencje niczym nieskrępowanego handlu gruntami. Skupowanie ziemi, tak w ubiegłym wieku jak i teraz, pozostaje jedną z najlepszych dźwigni gromadzenia kapitału. Naturalnie ograniczony charakter tego procesu, odzwierciedlony zresztą zamkniętym zbiorem pól na planszy, prowadzić ma do bogactwa nielicznych i ekonomicznej podległości im większości społeczeństwa. Zwycięstwo w Monopoly jest przecież równoznaczne z doprowadzeniem do bankructwa innych graczy.

Monopoly Olsztyn właśnie miało huczną premierę w Galerii Warmińskiej z udziałem Prezydenta Grzymowicza, który ogłosił kolejny sukces, nobilitując wydarzenie historycznymi nawiązaniami do Roku Kopernikańskiego i 670 urodzin miasta. Szkoda, że zabrakło historycznego kontekstu gry, bo mógłby okazać się jakże dziś potrzebnym zimnym prysznicem dla olsztyńskich decydentów. Przecież pochylając się nad tym jak wygląda dziś rozwój naszego miasta, można dojść do wniosku, że podobieństw do popularnej planszówki jest niepokojąco dużo.

Wyobraźmy sobie, że gracz rzuca kostką, po czym staje na polu Stare Miasto i buduje tam apartamentowiec. Proste, przyjemne, mieszczące się w logice gry planszowej, jednak każdy o zdrowych zmysłach wie, że przełożenie tego schematu na rzeczywiste zarządzanie miastem zafundowałoby nam najzwyczajniej olbrzymi chaos przestrzenny. Teraz posłużmy się prawdziwym przykładem inwestycji spółki Euro-Build na ulicy Wyzwolenia. Prezydent sprzedaje deweloperowi działkę bez planu zagospodarowania przy samej Starówce, co jest prostym przepisem na zabójstwo architektonicznej spójności historycznej okolicy. Potem po wielu kontrowersjach wydaje decyzję o warunkach zabudowy. Sama instytucja takiej decyzji na zachodzie Europy jest absolutnym wyjątkiem, bo zabudowa ma być przemyślana i powstawać w ramach planu zgodnego z szerszym zamysłem urbanistycznym. Jednak w Olsztynie, jak i niestety wielu innych miejscach w Polsce, wyjątek stał się regułą i większość nowych inwestycji budowana jest na podstawie pojedynczych urzędniczych postanowień. Tym samym deweloper zaczyna budować plombę, która nawet w najmniejszym stopniu nie wpisze się w otaczające zabytkowe kamienice. Wchodzisz, płacisz, budujesz, zupełnie jak w Monopoly, a przykładów podobnych do inwestycji na Wyzwolenia w Olsztynie naprawdę nie brakuje.

Ten budzący obawy klimat dostępności włodarzy miasta dla deweloperów został zresztą uwzględniony również na mapie olsztyńskiego Monopoly pod postacią aż trzech pól poświęconych spółkom: Arbet, New House Nieruchomości oraz Przemysłówce Holding. Za ten ukłon w stronę firm miasto zainkasowało pewnie niemałe pieniądze, co jest w gruncie rzeczy bardzo symboliczne. Za odpowiednią sumę twoje przedsiębiorstwo ulokuje się wśród tak charakterystycznych pozycji na mapie Olsztyna jak Wysoka Brama, Pomnik Kopernika, Hala Urania czy jezioro Ukiel. Ciekawe też jakie miejsca wypadły z gry na rzecz deweloperów, bo w końcu brakuje tu choćby punktu tak charakterystycznego dla miasta jak Uniwersytet.

Dziś mało kto wie, że Monopoly miało też drugi zestaw reguł o nazwie „Prosperity”, w którym wszyscy gracze zarabiali za każdym razem, gdy któryś z nich kupował nieruchomość. Ta wersja miała unaoczniać prospołeczną alternatywę, w której grunty są odpowiednio opodatkowane i gospodarowane w taki sposób, by konsekwentnie bogaciło się na nich całe społeczeństwo. Gra kończyła się, gdy gracz z najmniejszym kapitałem początkowym podwajał swoje bogactwo i wygrywali ją zawsze wszyscy uczestnicy.

Chciałbym, żeby zasady „prosperity” więcej mówiły o Olsztynie niż te z Monopoly. Dobrze planowane miasta w całej Europie przeżywają dziś renesans, bo przez rosnącą mobilność społeczną (związaną choćby z możliwością pracy zdalnej) ludzie wybierają do życia miejsca tańsze niż stolice, bezpieczniejsze, spójniejsze architektonicznie, bardziej zazielenione i z większym dostępem do bogactw naturalnych takich jak choćby jeziora. Na bycie takim miejscem Olsztyn ma olbrzymi potencjał, ale 14 lat rządów Grzymowicza nie daje żadnych nadziei na jego wykorzystanie. Olsztyn dziś potrzebuje nowej wizji rozwoju, zamiast władzy ograniczającej się do administrowania, w dodatku chaotycznego i nietransparentnego. Monopoly Olsztyn powinno nam o tym przypominać.

Łukasz Michnik, socjaldemokrata i aktywista, Lewica Olsztyn